Van Prehistorie tot Middeleeuwen

 
Oorlog is verwoestend, de Iraakse stad Mosul weet er alles van. Ook het oude Nineveh, vlak bij Mosul, werd niet gespaard – nu niet en in het verleden niet. Een expo in Leiden brengt de magnifieke hoofdstad van het Assyrische rijk weer tot leven. 
 
Door de strijd van IS in het Midden-Oosten, werd de expo Nineveh die nu in Leiden loopt, onverwacht actueel. ­Nineveh, op de westelijke oever van de Tigris, was een van de hoofdsteden van het Assyrische rijk. De Assyriërs zijn een van de vele volkeren die mee de geschiedenis gemaakt hebben van Mesopotamië, het ‘Tweestromenland’ tussen Eufraat en Tigris in het huidige Irak. Vanuit hun kerngebied in het noorden van Mesopotamië vestigden zij het eerste grote rijk in het Nabije Oosten, dat zich op het hoogtepunt van de Assyrische macht (midden 7de eeuw v.Chr.) uitstrekte van Egypte tot de grens met Iran.
 

Nineveh kreeg ­onder koning ­Sennacherib een nieuw paleis en had in die periode een ­bevolking van zo’n honderdduizend inwoners – ongewoon groot voor een stad in de oudheid.
De Assyriërs hadden in hun expansiedrift evenwel te veel vijanden gemaakt. Een internationale coalitie van Babyloniërs en Meden bracht het rijk ten val, Nineveh werd verwoest in 612 v.Chr.
 
De stad werd nooit heropgebouwd, maar bleef wel in de herinnering hangen, onder meer door echo’s in de Bijbel en bij klassieke auteurs. In de negentiende eeuw herontdekten archeologen Nineveh (zie inzet), maar ondertussen had zich in de ­Arabische tijd op de andere oever van de Tigris een nieuwe belangrijke stad ontwikkeld: Mosul.
 
Ook Mosul heeft een bewogen geschiedenis. Islamitische Staat (IS) veroverde de stad in juni 2014 en maakte er de hoofdstad van het zelfuitgeroepen kalifaat van. De banvloek van IS tegen alles wat pre-islamitisch is, bedreigde ook archeologische vondsten. In het museum van Mosul werd een ravage aangericht, in Nineveh ging een strijder van IS een Assyrische gevleugelde stier te lijf met een pneumatische hamer. In de zomer van 2017 heroverde het Iraakse leger de stad. De moeizame heropbouw is begonnen – ook van het historisch erfgoed.
Dat Mosul en Nineveh zo in de ­actualiteit zouden staan, had curator Lucas Petit vier jaar geleden, toen de tentoonstelling werd geconcipieerd, niet kunnen denken. De crisis gaf het verhaal rond de expositie een bijkomende dimensie: ‘Wat kunnen we doen om beschadigd of vernield erfgoed te reconstrueren?’ We moeten verder denken, zegt Petit. ‘Erfgoed is niet weg als we de informatie nog hebben. Geschiedenis kun je niet zo makkelijk wegvagen.’
 
Prioriteiten
 
IS is dan wel verdreven, de historische sites zijn nog steeds niet veilig. De verwarring en het gebrek aan toezicht werken illegale opgravingen in de hand. Ook is uit satellietbeelden duidelijk dat er mensen zijn komen wonen in Nineveh: huizen en akkertjes zijn zichtbaar. Petit keurt dit niet goed, maar beseft dat Mosul nu ­andere prioriteiten heeft: ‘De heropbouw van stad en samenleving is nu belangrijker dan het herstel van de archeologische site.’ Als de samen­leving zicht hersteld heeft, dan kan ook de site volgen.
 
Aan de hand van onder meer beelden, juwelen, teksten, wapens en uitgebreide reconstructies maken we op de expositie kennis met een machtig volk dat tot veel in staat was. Desondanks hebben de Assyriërs niet zo’n goede pers: ze staan bekend als een militaristisch en wreed volk. ­Mogelijk speelde de geografie een rol: het Assyrische hartland was moeilijk te verdedigen door een gebrek aan natuurlijke grenzen, wat de Assyriërs dwong om een sterk leger op de been te houden.
 
‘De Assyriërs zijn niet wreder dan andere volkeren’, zegt Petit. Maar het klopt dat ze militair en technologisch aan de spits stonden. De stormram, gebruikt bij belegeringen, was een Assyrische uitvinding. ‘Militair hadden ze steeds een streepje voor op hun tegenstanders.’
 
‘Nineveh’, tot 25/3 in het Rijksmuseum voor Oudheden, Leiden, www.rmo.nl 
 
Bron: Manu Tassier, standaard.be