Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Archeologen van de Radboud Universiteit in Nijmegen hebben deze zomer onderzoek gedaan aan de Via Appia, ook wel de weg van Appius genoemd. De weg was een van de belangrijkste oude wegen van de Romeinen en liep van Rome tot aan Brindisium (nu Brindisi), een havenstad in het zuidoosten van Italië. 

Een aantal vragen aan hoogleraar klassieke archeologie prof. Eric Moormann die als onderzoeksleider nauw betrokken was bij het archeologisch onderzoek.

Kunt u iets vertellen over het ontstaan van de Via Appia?

In 312 v.Chr. heeft de Romeinse censor Appius Claudius Caecus het initiatief tot de aanleg van een heerbaan naar Zuid-Italië genomen. Het tracé volgde misschien bestaande wegen, maar was toch nieuw. Het reikte tot Capua (ten noorden van Napels) en zou later uitgebreid worden tot Brindisi. De eerste reden was dus om snelle verbindingslijnen te maken voor de Romeinse troepen. Economische redenen kwamen daar spoedig bij.

Hoe ontwikkelde de weg zich in de loop der eeuwen?

Het tracé bleef steeds hetzelfde en waarschijnlijk varieerde de breedte van de weg (ongeveer 4,5 meter) evenmin. Bestrating met basaltblokken vond al in de derde eeuw v.Chr. plaats. Nu en dan werd het plaveisel vernieuwd en kwam de weg ietwat hoger te liggen. 

Waarschijnlijk werd het stuk weg dat wij onderzoeken niet intensief bewoond. Er waren vooral graven, eerst van rijke Romeinse elitefamilies, later ook van andere families en individuen die zich een opvallend monument konden veroorloven. Villa’s van de elite kwamen vanaf de tweede eeuw n.Chr. in zwang. Het is nog de vraag of er boerderijen lagen.

Welk deel van de Via Appia wordt door jullie onderzoeksteam onderzocht?

In de traditie worden de oude lengtematen aangehouden, wat wil zeggen dat wij in de vijfde en zesde mijl werken, gerekend vanaf het begin (in Rome zelf, bij het circus maximus). Een Romeinse mijl bedraagt ongeveer 1600 meter. Het terrein ligt nog in de moderne gemeente Rome.

Waarom doen buitenlanders onderzoek aan de oude Romeinse weg? Kunnen de Italianen het alleen niet af?

Onze collega’s zouden het inhoudelijk goed aankunnen, maar missen de middelen om goed onderzoek uit te voeren. Ook hebben ze graag buitenlandse inbreng, omdat daaruit nieuwe methodes en inzichten komen. Een mooi voorbeeld van internationale samenwerking.

Wat hopen jullie allemaal te kunnen achterhalen?

Wij hopen zoveel gegevens van het gebruik van de weg en de directe omgeving te kunnen vergaren dat we de lange periode van circa 300 voor tot 300 n.Chr. in kaart kunnen brengen. Veranderingen in begrafenisgewoontes, de komst van villa’s en boerderijen, dan wel andere categorieën. In dat opzicht is er nog niet veel gedaan. We denken aan het model van de ‘culturele biografie’.

Hoe gaan jullie te werk?

Drie methodes. Er worden opgravingen gedaan waarbij laag voor laag de ontwikkeling meticuleus wordt nagegaan. Dit gaat zeer langzaam en is enigszins verwoestend. Dus passen we dit met zorg en selectief toe. Ten tweede is er de methode van survey en geofysica waarbij we grote terreinen aflopen en met weerstandsmeting en radar de terreinen bestuderen om sporen onder de grond zonder te graven ‘zichtbaar’ te maken. Verder inventariseren we de overige zichtbare monumenten langs de weg.

Ik heb begrepen dat er ook gebruik gemaakt wordt van luchtfoto's. Wat kunnen jullie met dat soort foto's?

Ze laten zowel boven als onder de grond sporen en mogelijke andere situaties dan de huidige zien. Onder de grond: als er een substantie van andere samenstelling dan de aarde onder de grond is, is het waterpeil en eventueel vruchtbaarheid daar anders en zijn er crop Marks te zien, bijvoorbeeld een rechthoek die met muren correspondeert. We moeten er nog meer mee gaan doen.

Zijn er op dit moment al interessante ontdekkingen gedaan?

Niet spectaculair, maar wel goede eerste stappen in ons lang lopende project. Bij een muur uit de eerste eeuw v.Chr. zijn plattegronden van grafhuisjes gevonden die ertegenaan waren gebouwd. Oude muren konden dus een lang leven leiden. 

Ook zijn er resten van bebouwing onder de akkers langs de weg gevonden. Deze sporen moeten nog nader worden onderzocht, maar geven hoop op vruchtbare vondsten in de toekomst.

Het archeologische veldwerk van de Nijmeegse onderzoekers werd 20 juli afgerond. Dit betekent echter niet dat het werk erop zit. De komende vijf jaar doen de archeologen nog onderzoek en brengen ze een klein deel van de beroemde Romeinse weg in kaart. In het najaar wordt er survey en geofyschisch onderzoek verricht (zie boven). Vervolgens wordt er een nieuwe veldwerk-campagne georganiseerd voor de zomer van 2013.

Bron: Yuri Visser; Historiek.net