Van Prehistorie tot Middeleeuwen

De Domus Aurea, het voormalige paleis van de Romeinse keizer Nero en een belangrijke archeologische site op de Colle Oppio, is gisteren gedeeltelijk ingestort. Het dak kwam over een oppervlakte van ongeveer 60 m2 naar beneden. Ook een stuk van het onderliggende deel van het gebouw is instabiel geworden. De gevolgen zijn zichtbaar op de hele archeologische site, over een lengte van zowat 130 m2. Ook in de toegangstunnel naar het Gouden Huis, die gebruikt werd voor de opslag van archeologisch materiaal, kwamen flink wat stenen los. Het gebouw is altijd al in vrij slechte staat geweest maar dit is wel de zwaarste instorting van de voorbije 50 jaar.

Het complex, waarvan in het verleden slechts een beperkt gedeelte werd geopend voor het publiek, was al een hele tijd gesloten voor bezoekers en enkel nog toegankelijk voor restauratiewerkers en archeologen. Terecht, zo blijkt nu. Er wordt gesuggereerd dat zich regenwater heeft verzameld op het dakgedeelte, dat uiteindelijk het gewicht niet meer kon dragen. De overvloedige regen zou ook de onderliggende grondlagen onstabiel hebben gemaakt. Het onderzoek naar de oorzaak van de instorting moet echter nog beginnen.

Ondanks alle schade bleef het eigenlijke complex grotendeels gespaard. Alleen een gedeelte van het dak is weg en dat kan waarschijnlijk niet meer worden heropgebouwd. De archeologische site, vlakbij het Colosseum, werd afgebakend omwille van de veiligheid. Vlakbij bevindt zich immers een openbaar park en de verleiding zou voor sommigen weleens te groot kunnen zijn om van tè dichtbij een kijkje te nemen. De muren werden met ongeveer 300 zandzakjes voorlopig gestut. Een dringende ingreep is absoluut nodig om te vermijden dat nog meer delen van het Domus Aurea instorten. Als het de komende dagen fel zou regenen, zijn de gevolgen niet te overzien. Mogelijk volgen er dan ook elders in de omgeving instortingen, want het voormalige paleis strekte zich uit over een grote oppervlakte.

De voormalige residentie van keizer Nero was vóór 1999 meer dan 20 jaar ontoegankelijk voor het publiek. Daarna werd een gedeelte van het opgegraven complex onregelmatig opengesteld voor het publiek. Je kon er slechts in kleine groepjes binnen mits het vooraf reserveren van een ticket. Eerdere instortingen als gevolg van insijpelend water en lekkages zorgden ervoor dat het Domus Aurea de jongste tien jaren meerdere keren de deuren moest sluiten. Vorige zomer is men begonnen met de opgraving van een ander gedeelte van Nero's gouden huis en die nieuwe site zou binnen een paar jaar toegankelijk kunnen zijn en, gezien de actuele gebeurtenissen, de plaats kunnen innemen van het huidige Domus Aurea. Op langere termijn zou ook de plek waar vorig jaar Nero's eetkamer werd ontdekt (zie Nieuwsbrief van 30 september 2009) publiek toegankelijk worden.

Het Domus Aurea bevond zich eeuwen lang onder aarde en afval. Op het einde van de 15de eeuw kropen nieuwsgierigen door gaten, net onder de plafonds, naar binnen. Zo ontdekten renaissanceschilders, onder wie Rafaël, schitterende fresco's in een voor hen onbekende locatie. Sommigen dachten dat ze in mysterieuze grotten waren terechtgekomen. In totaal werden er van het hele Domus Aurea zo'n 150 ruimtes blootgelegd. Het publiek heeft er nooit meer dan een dertigtal van kunnen bezoeken. Naar schatting telde het Gouden Huis minstens 200 kamers, sommige bronnen gewagen van 250 tot zelfs 300 kamers. De ruïnes zijn 220 meter lang en 70 meter diep, maar het bouwwerk was in de Oudheid dus heel wat groter. De voorgevel was twaalf meter hoog. De huidige ingang - een hoog tongewelf - is niet van het Domus Aurea, maar van Trajanus' badhuizen, die op de fundamenten van Nero's paleis zijn gebouwd.

In het voormalige paleis sta je op het niveau van het Forum Romanum. Omdat het onder de grond ligt, is het een hele opgave om je voor te stellen dat hier ooit licht binnenviel, waardoor fresco's, mozaïeken, marmer en bladgoud schitterden, zonnestralen in vijvers, meren en fonteinen weerkaatsten en de bewoners zicht op Rome hadden. Het monumentale bouwwerk was net een afspiegeling van het Romeinse rijk, met wouden vol wilde dieren, exotische tuinen, wijngaarden en baden met zwavelhoudend water. De architecten van het Domus Aurea waren Severus en Celer. Het huis was een stuk groter dan de oppervlakte van het huidige Vaticaanstad en omringd door een kilometerslange zuilengalerij. Het paleis, gebouwd van baksteen, werd versierd met marmer en bladgoud, waaraan het complex zijn naam dankt. Het gouden huis bestond eigenlijk uit een hele reeks aansluitende villa's en paviljoenen, waartussen kunstmatig gecreëerde bossen en velden lagen. In het centrum van het complex lag een groot meer en ook elders op het terrein bevonden zich diverse vijvers.

Het Gouden Huis werd waarschijnlijk alleen gebruikt voor feesten en orgieën, want in het complex zijn (tot nog toe) geen slaapkamers ontdekt. Vreemd genoeg ontbreekt ook van de keukens en toiletten ieder spoor. Op de vijvers werden alleszins drijvende banketten gehouden, aan de oevers lagen in bordelen jonge vrouwen en knapen. Niet alleen de volledige gevel was met goud bekleed, ook binnenin was alles versierd met goud, ivoor, parelmoer en edelstenen. De eetzaal (de Sala Ottagonale) had een plafond van gesneden ivoor dat meedraaide met de stand van de zon en van waaruit bloemen en parfum over de gasten konden worden verstoven. Het is deze eetkamer die vorig jaar werd ontdekt. Nero was een fantast die het mooiste paleis van Rome wilde bouwen. Hij wilde van zijn paleis, gebouwd tussen 64 en 68, een groot theater maken. Keizer Nero begon met de bouw na de grote brand in 64, waarvan het overigens vrij onzeker is dat hij die zelf heeft laten aansteken zoals vaak wordt beweerd. Sommigen zeggen dat dit gebeurde om de stad te ontdoen van bepaalde, ongezonde wijken, zodat op die manier plaats werd gemaakt voor nieuwbouw. Anderen houden het op een gewoon ongeluk. In de dichtbevolkte stad van die tijd ontstonden wel vaker branden en brandjes.

Wat we wel weten is dat Nero onsterfelijk wilde zijn. Hij onteigende 80 hectare privé-grond voor een paleis dat zelfs zijn woning niet was, maar louter diende om gasten te ontvangen. Lang heeft Nero van zijn onvoltooide gouden huis, dat op het huis van de zonnegod zinnespeelde, niet genoten. In 68 pleegde Nero zelfmoord, daarbij geholpen door zijn slaaf Epafroditus. Na Nero's dood werd zijn mooie paleis paleis binnen een decennium ontdaan van het bladgoud, al het marmer en ivoor. De keizer had zich immers niet geliefd gemaakt en onderging na zijn dood de zogenaamde damnatio memoriae, waarbij de Romeinen probeerden de herinnering aan een bepaald persoon volledig uit te wissen. Al gauw begonnen zijn opvolgers het huis te ontmantelen. Onder Vespasianus startte de bouw van het Colosseum op de plaats waar het grote meer van Nero's paleis lag. Titus maakte van de badplaatsen openbare plekken, bouwde thermen op het terrein en bleef wonen in een gedeelte van het huis. Na een brand in 104 liet Trajanus op de puinresten zijn eigen thermen bouwen door Apollodorus van Damascus, die ook al het Forum van Trajanus bouwde. Het kwam er eigenlijk op neer dat de Domus Aurea al vrij snel onder een heuvel puin en aarde werd bedekt.

Na de keizertijd bleef de Domus Aurea verborgen tot de 15de eeuw, toen een Italiaanse wandelaar per ongeluk door een spleet in de ondergrondse gangen terechtkwam. In 1998 werden in de Thermen van Trajanus nog een aantal onbekende fresco's en mozaïeken ontdekt, die eveneens afkomstig zijn uit Nero's vroegere Gouden Huis. In 2004 legde men bij opgravingen eveneens een grote mozaïek bloot. Het stelt een tafereel voor, dat met de wijnoogst te maken heeft.