Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Dankzij afdrukken van rolzegels hebben archeologen van de KU Leuven het leven in een paleisstad in Noord-Mesopotamië minutieus kunnen reconstrueren. De zegels zijn amper twee tot drie centimeter groot, maar verraden heel wat over de activiteit in en rond het paleis. De resultaten van dit jarenlange onderzoek werden onlangs door Greta Jans en Joachim Bretschneider gepubliceerd als ‘Seals and sealings from Tell Beydar/Nabada’, een uitgave van Brepols Leuven.

De paleisstad Nabada ligt op een heuvel nabij het dorp Tell Beydar in het noordoosten van Syrië. Nabada was 4.500 jaar geleden een belangrijke handelsstad in Boven-Mesopotamië, vertelt professor Joachim Bretschneider, archeoloog bij de Onderzoeksgroep Oude Nabije Oosten: “Mesopotamië had zelf geen grondstoffen of hout: die werden ingevoerd vanuit de omliggende gebieden. Zuid-Mesopotamië voerde bijvoorbeeld wel textiel en graan uit en Nabada exporteerde lastdieren voor transport en oorlogswagens. Het was geen echte woonstad, maar een plaats waar men naartoe kwam om handel te drijven, administratie te regelen en om het paleis of de tempels te bezoeken. De koning van Nagar verbleef regelmatig in het provinciepaleis van Nabada voor rituele feesten of vergaderingen.”

Nabada is één van de best bewaarde steden uit dat tijdperk in die regio. “Het is uitzonderlijk dat we hier zowel de architectuur als een grote hoeveelheid administratieve documenten uit de laatste bewoningsfase van Nabada konden blootleggen: naast spijkerschrifttabletten werden meer dan 1.500 verzegelde kleiklompen opgegraven. Die vormden – lang vóór de uitvinding van slot en sleutel – een efficiënt beveiligingssysteem: deuren, voorraadkruiken, kisten, zakken en manden werden afgesloten met een nog vochtig kleiklompje. De verantwoordelijke rolde vervolgens zijn zegel – een gegraveerde stenen cilinder – af op de klei. Bij het openen werd de kleiklomp gebroken. Ongemerkt stelen werd dus onmogelijk. Om vervalsingen te voorkomen werden gebruikte verzegelde kleiklompen weggeworpen in diepe muurspouwen – een papierversnipperaar avant la lettre.”

Corruptiebestrijding

De afdrukken op de verzegelingen bevatten een schat aan informatie. De achterkant van de kleiklomp verraadt het voorwerp waarop de klei was aangebracht. De voorkant onthult het zegel van de ambtenaar of administratieve eenheid. De zegelafbeelding bevat meestal een mythologische verwijzing, vertelt Bretschneider. “We hebben bijvoorbeeld een afbeelding gevonden van de zonnegod die ’s nachts naar de onderwereld reist; hij staat symbool voor de vruchtbaarheid. Dit rolzegel werd gebruikt om vijf graankamers af te sluiten, maar ook voor zakken – waarschijnlijk met graan – in andere delen van het paleis. Het controlesysteem was dus heel uitgebreid, zowel extern als intern. Het paleis was omringd met een monumentale muur, maar de ambtenaren die erin werkten, werden ook gecontroleerd, om diefstal en corruptie te bestrijden. Het toont aan dat het paleis een belangrijke economische functie had. Er kwamen vele en diverse goederen de regio in en uit. Het paleis had voor vele daarvan het monopolie en deed de verdeling.”

De onderzoekers vonden zegelafdrukken van ongeveer honderd verschillende ambtenaren, maar eentje sprong er tussenuit, zegt Bretschneider: “We vonden een groot zegel van vier centimeter dat alleen gebruikt werd op deuren in het centrale deel van het paleis. De afbeelding stelt een scène met een oorlogswagen en de verering van een godheid voor. Dit zegel werd zeer waarschijnlijk gebruikt door de koning of zijn plaatsvervanger. De oorlogsscène stelt misschien één van zijn overwinningen voor. Zo legitimeerde hij zijn macht.”

Weg uit Syrië

Nabada werd 4.300 jaar geleden verlaten. “In het noorden van Mesopotamië waren een aantal koninkrijken in conflict met elkaar, totdat het gebied veroverd werd door Sargon van Akkad, de eerste koning van heel Mesopotamië. Toen verloor het paleis van Nabada zijn functie. De stad werd deels verwoest en verlaten. Over het lot van de heerser en de bureaucraten weten we niets. Het enige wat rest zijn de afdrukken van hun vingers en rolzegels in de klei.”

De opgravingen zijn al een tijdje achter de rug: “Met Europese en Syrische collega’s groeven we in Tell Beydar tien jaar op: tussen 1992 en 2001. Na deze opgravingen in het oude Nabada zijn we onderzoek gestart in Tell Tweini, een oude kuststad in Syrië aan de Middellandse Zee.” Door de moeilijke politieke situatie zijn de archeologen momenteel niet actief in Syrië, vervolgt Bretschneider. “We werken nu in andere landen waarnaar Mesopotamië zich uitstrekte, zoals Saudi-Arabië en Cyprus. Maar er is ook nog veel opgegraven materiaal uit Syrië te onderzoeken, dat vergt nog jaren tijd.”

Bron: Campuskrant Jaargang 23, nr. 10 (27 juni 2012), via archeonet.be