Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 27 november 2005 @ 18:52 , 2126 keer bekeken

Een formidabele vondst of een flauwe grap?

Dat was de vraag die de Belgische archeoloog Thierry Van Compernolle zich stelde toen hij de oudste kaart van de westerse wereld te voorschijn haalde tijdens opgravingen in het zuiden van Italië. Geen flauwe grap blijkt nu, wel een opzienbarende ontdekking. De zwarte scherf, die vandaag bekend staat als de 'Kaart van Soleto', is ruim 2.500 jaar oud en toont een stukje van Apulië, helemaal in de hiel van de 'Italiaanse laars'.

Thierry Van Compernolle is 44 en verbonden aan de Paul Valéry-universiteit van Montpellier in het zuiden van Frankrijk. Als archeoloog was hij al geruime tijd aan de slag in het zuiden van Italië. Jarenlang al want in de archeologie moet je over tijd en geduld beschikken. In augustus van 2003 kwam er plots iets erg merkwaardigs uit het stof te voorschijn: en 'ostrakon', een scherf van een zwarte vaas.

Het fragment was amper drie bij zes centimeter groot en toont de streek van Puglia in het uiterste zuiden van Italië. De scherf van de (gebroken) vaas was in een later stadium opnieuw gebruikt om er inscripties op aan te brengen, of beter gezegd: een eenvoudige landkaart.

Wanneer je de scherf aandachtig bekijkt en wat afweet van Oudgrieks dan kan je er de namen van 13 steden op terugvinden, daterend van zowat 500 jaar voor Christus. Maar zelfs de leek kan de 'zig-zag-lijntjes links en rechts van de zuidpunt van de Italiaanse hiel herkennen als 'zee': de Adriatische Zee en de Golf van Taranto meer bepaald. Sommige van de dertien steden op de zwarte scherf bestaan vandaag nog steeds: Otranto bijvoorbeeld en Ugento of Soleto.

Een geheim met merkwaardige gevolgen

Archeoloog Van Compernolle deed zijn ontdekking ruim twee jaar geleden, maar hield de vondst geheim. Eerst was meer wetenschappelijk opzoekingswerk nodig. Je weet maar nooit... Er werden diverse tests gedaan in gespecialiseerde laboratoria, en er werd contact gelegd met allerlei internationale experten. Pas daarna kon Thierry van Compernolle met een gerust gemoed zeggen dat hij de oudste kaart van de westerse wereld had opgegraven: de 'Kaart van Soleto'.

Ze werd onlangs voor het eerst getoond in het Nationaal Archeologisch Museum van Taranto. Die stad werd rond 700 voor Christus gesticht door de Parthenioi, in rang achtergestelde burgers van Sparta. Vandaag bezit het Museo Archeologico Nazionale in Taranto (of Tarente) een belangrijke collectie Grieks aardewerk.

De specialisten zeggen dat de vondst van de scherf een kleine omwenteling betekent in de lange geschiedenis van de cartografie. Vroeger was al wel uit diverse teksten gebleken dat de oude Grieken effectief gebruik maakten van kaarten. Maar het was wel de eerste keer dat zo'n kaart ook te voorschijn kwam. De eenvoud van de potscherf - een soort simpele blocnote avant-la-lettre - wijst erop dat ook de 'gewone' Grieken al flink wat kennis hadden van cartografie. Het gebruik van dit soort kaarten was blijkbaar al redelijk goed ingeburgerd.

Maar er is meer! Met de vondst van Thierry Van Compernolle is nu ook bewezen dat de Grieken al kaarten vervaardigden vóór de Romeinen. De meeste nog bestaande westerse kaarten zijn van Romeinse origine en dateren van na de geboorte van Christus. De Chinezen hadden eerder al een bepaald systeem ontwikkeld voor het vervaardigen van kaarten, maar de moderne cartografie is voortgekomen uit de technieken die door de oude Grieken zijn ontwikkeld.

Een veelbelovende toekomst

De 'Kaart van Soleto' kan ook een nieuw licht werpen op de relaties tussen de oorspronkelijke bewoners van het gebied en de Grieken die er zich kwamen vestigen. De kaart dateert uit de tijd van de Griekse wiskundige Pythagoras, die toen een filosofische school begon in Crotone, in de huidige Zuid-Italiaanse provincie Calabrië, aan de overkant van de Golf van Taranto. Zijn hypothese dat de wereld rond was zou later de basis leggen voor de moderne cartografie.

De kaart is nu eigendom van de Italiaanse staat. Dat is de normale gang van zaken. Ze is ongetwijfeld een fortuin waard en het blijft voorlopig de vraag of zo'n zeldzaam stuk ooit zal uitgeleend worden aan een buitenlands museum voor een of andere tentoonstelling. Als dat ooit gebeurt zal er ongetwijfeld een fors verzekeringsbedrag aan vastzitten.

Archeoloog Thierry Van Compernolle zal zich zonder de minste twijfel nog wel een aantal jaren intens kunnen toeleggen op zijn merkwaardige vondst. Zo hoopt hij ooit te weten te komen wie precies de kaart tekende en waarvoor ze exact werd gebruikt. Zeevaart, handel, ontdekkingstochten, militaire expedities? De toekomst moet het uitwijzen...