Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 02 december 2001 @ 10:55 , 943 keer bekeken

Heeft Troje, de stad waar de helden van Homerus hun oorlog uitvochten, echt bestaan? Daarover zijn de wetenschapslui, en vooral de Duitse archeologen die op dit terrein het voortouw namen, het nog altijd niet eens. De strijd laait in al zijn felheid op naar aanleiding van de tentoonstelling ,,Troje -- droom en werkelijkheid'' die zopas geopend werd in Bonn. Pionierswerk voor de enen, volksverlakkerij voor de anderen.

Dat de Trojaanse oorlog onverminderd tot de verbeelding van een groot publiek spreekt, blijkt uit het feit dat de Troje-tentoonstelling, die rondtoert in Duitsland, een enorm succes kent. Daar zijn goede redenen voor. Voor een groot deel van de geëxposeerde bodemvondsten -- keramiek, goud, wapens -- is het de eerste keer dat ze buiten Turkije te zien zijn. Maar de ambitie van de tentoonstellingsmakers reikt verder dan het etaleren van potscherven. Zij geven niet alleen een overzicht van de jongste opgravingen en de nieuwe inzichten die daaruit voortspruiten, maar laten ook zien hoe de tragische voorvallen van de Trojaanse oorlog meer dan drieduizend jaar lang de fantasie van kunstenaars en dichters aan het werk hebben gezet. Schitterende middeleeuwse miniaturen, Griekse vazen, schilderijen en reclamebeelden geven de ,,droom'' uit de titel gestalte. Het begon allemaal met een slordige 28.000 verzen die samen de Ilias en de Odyssee vormen, het begin en meteen een hoogtepunt van de Europese literatuur. De teksten worden toegeschreven aan Homerus, een schimmige Griekse dichter die in Klein-Azië leefde en van wie de traditie wil dat hij blind was. Zijn epos over de Trojaanse oorlog zou omstreeks 720 voor Christus ontstaan zijn. Uit opgravingen en wetenschappelijk onderzoek is ondertussen gebleken dat de gebeurtenissen waarover Homerus bericht, zich vijfhonderd jaar eerder kunnen hebben afgespeeld. De stof die hij bewerkte, was in zijn tijd waarschijnlijk gemeengoed en werd van generatie op generatie doorgegeven door zangers. Sommige elementen van het verhaal -- zoals het Oordeel van Paris (over de herder die uit drie godinnen de mooiste moest kiezen) en het Paard van Troje (de list die de Grieken de overwinning schonk) -- zijn tot op de huidige dag bekend gebleven. Homerus schreef geen kroniek van de Trojaanse oorlog. Hij lijkt ervan uit te gaan dat zijn publiek het verhaal kent. Wat hij wél deed, is veel interessanter: hij spitst de Ilias toe op een korte episode uit het laatste jaar van de oorlog. Centraal staat de wrok van Achilles, een van de belangrijkste Griekse legeraanvoerders. Die had het met de opperbevelhebber, Agamemnon, aan de stok gekregen over een slavin. De twist leidde tot een kentering in de strijd en de dood van Achilles' beste vriend. Zo werd de Ilias een universeel verhaal over de betrekkingen tussen mensen en de emoties die daarin meespelen. Ook de goden bemoeien zich met de loop van de gebeurtenissen. Voor het publiek van Homerus was de moraal ongetwijfeld dat de Grieken hun overwinning in de oorlog dankten aan hun herwonnen eenheid. De middeleeuwers haalden uit het epos hun noties over riddereer en hoofse liefde. Onsterfelijke scènes, zoals het tafereel met de oude koning Priamos die aan Achilles het lichaam van zijn dode zoon komt vragen, maken van de Ilias een drama dat nog steeds kan ontroeren. Is het verhaal van Homerus pure mythe of gaat het terug op een brok echte geschiedenis?In het laatste geval moeten er overblijfselen zijn die daarvan getuigen. Die overtuiging leidde in de negentiende eeuw tot archeologische opgravingen in Turkije, in de buurt van de Hellespont, de enge en strategisch belangrijke verbinding tussen de Middellandse en de Zwarte Zee. Internationale weerklank kregen de ontdekkingen van de Duitse zakenman en amateurarcheoloog Heinrich Schliemann. Hij legde op de heuvel Hisarlik een burcht bloot waarvan hij aannam dat het de vesting van de Trojanen was. De eerste opgraving van Schliemann had plaats in 1871 en werd door verscheidene andere gevolgd. De huidige tentoonstelling is toegespitst op de campagnes van Manfred Korfmann, een archeoloog van de universiteit van Tübingen, die na een onderbreking van vijftig jaar in 1988 opnieuw begon te graven in de omgeving van de Hisarlik-heuvel. De belangrijkste ontdekking van Korfmann is dat de nederzetting op de heuvel veel groter moet geweest zijn dan totnogtoe werd aangenomen. Hij vond overblijfselen van een omwalde benedenstad waar een bevolking van tienduizend mensen geleefd kan hebben. Hij constateerde ook treffende overeenkomsten tussen enerzijds het door Homerus beschreven Troje en anderzijds de ruïnes van de Hisarlik-heuvel en het landschap eromheen. Tijdens de campagne werd bovendien een bronzen zegel met Hittitische hiërogliefen gevonden waarin sprake is van de stad Wilusa. Volgens taalkundigen is wat de Hittieten Wilusa noemden het Ilion van de Grieken. Ilion was een andere naam voor Troje. In Hittitische teksten werden ondertussen een twintigtal verwijzingen naar Wilusa aangetroffen en men verwacht er nog meer te vinden in het materiaal dat nog ontcijferd moet worden. Wilusa moet een belangrijke vazalstaat van de Hittieten geweest zijn. Veel wijst erop dat de Trojaanse oorlog van Homerus verwijst naar een historisch conflict tussen Griekse en Aziatische volkeren in de dertiende eeuw voor Christus. Korfmann zet zijn ontdekkingen enthousiast in de verf met computersimulaties die aangeven hoe Troje er waarschijnlijk uitzag ten tijde van de beroemde oorlog. Daarmee gaat hij volgens zijn tegenstanders te ver. Eminente archeologen stellen dat hij uit de blootgelegde ruïnes veel te veel afleidt. Een van hen, Dieter Hertel, is een voormalige medewerker van Korfmann die gedurende verscheidene jaren aan de opgravingen deelnam. Hij publiceerde een boek dat weinig heel laat van wat op de tentoonstelling wordt aangevoerd. De centrale vraag blijft: kan er een overeenkomst zijn tussen het kunstwerk van Homerus en de concrete overblijfselen en teksten die op de heuvel bij de Hellespont werden aangetroffen? Het denkkader dat Troia -- Traum und Wirklichkeit aanreikt, is alleszins boeiend genoeg. En omdat zowel de opgravingen als de studie van de teksten lang niet ten einde zijn, mag men verwachten dat er nog meer ,,harde'' bewijzen op tafel komen die de hypothese van de believers versterken. Ook in de wetenschap kan een beetje dromen soms geen kwaad. Bron: De Standaard - 26/11/2001 - Jan Van Hove

---