Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 24 augustus 2008 @ 18:56 , 2222 keer bekeken

Het duizelingwekkende Pantheon in Rome en de befaamde Muur tussen Engeland en Schotland zijn twee verwezenlijkingen van Hadrianus, Romeins keizer tussen 117 en 138. Het British Museum toont hem als mens van vlees en bloed: keihard bevelhebber en wereldleider, die zijn faam verspreidde met Très Grands Travaux en zijn seksleven in de openbaarheid bracht.

De overrompelende expo in Londen opent met een kolossaal marmeren hoofd van Hadrianus dat vorig jaar werd opgegraven door de ploeg van de Leuvense professor Marc Waelkens in de Zuid-Turkse stad Sagalassos. Het keizerlijke beeld moet in totaal zo'n 5 meter hoog zijn geweest.

Hadrianus (76-138) heerste over een van de grootste rijken in de geschiedenis. Hij nam het Romeinse Imperium over van zijn voorganger Trajanus toen het op zijn hoogtepunt was maar ook barsten vertoonde: het strekte zich uit van Noord-Engeland tot Egypte, en van Portugal tot Mesopotamië. In dat enorme, vaak moeilijk bestuurbare gebied waren er nogal wat roerige regio's waar de bevolking in opstand kwam tegen de Romeinse overheersing.

In meer dan één opzicht is Hadrianus een mens van toen en nu: zijn problemen en beslissingen zouden die van een hedendaagse wereldleider kunnen zijn. Een van de opstandige regio's in de loop van de tweede eeuw was Mesopotamië, het huidige Irak. Toen Hadrianus aan de macht kwam, namhij meteen de beslissing om de Romeinse troepen uit Mesopotamië terug te trekken. Het zou George Bush tot voorbeeld kunnen strekken. Hadrianus trok zich ook terug uit andere opstandige provincies zoals Armenië en Assyrië. En, toeval of niet, ook toen waren de Kaukasus, de Balkan en het Midden-Oosten 'conflictgebieden'.

Hadrianus wou het Romeinse Rijk consolideren, Trajanus had het te ver uitgebreid. De bouw van de indrukwekkende, 117 kilometer lange muur in het noorden van Engeland past in dat perspectief. Het was een duidelijke grens tussen de Romeinen en de barbaren. Tot daar gaan we en niet verder, besliste Hadrianus. Caledonia, het huidige Schotland, zou hij niet proberen in te palmen. In 122 liet hij een monumentale stenen muur optrekken van Kirkbride in het westen tot Newcastle in het oosten, versterkt met forten en torens. De Muur van Hadrianus was een grens, die bovendien de controle over een woelig gebied vergemakkelijkte. In meer dan één verhaal werden de Schotten immers afgeschilderd als bovenmenselijke wezens...

Hadrianus had oog voor kunst en cultuur, en besefte dat een wereldrijk niet alleen rust op een leger maar ook op politieke stabiliteit, culturele uitstraling en een goede economie

Hadrianus was niet alleen een brenger van vrede en beschaving. Hij kon ook bloeddorstig optreden. Zo greep hij in de provincie Judaea, grofweg het huidige Israël, bijzonder hardhandig in toen in 132 de joodse bevolking revolteerde tegen de Romeinse bezetter en enkele legioenen in de pan hakte. Volgens de Romeinse geschiedschrijver Cassius Dio werden als vergelding 985 joodse dorpen platgebrand en 585.000 burgers door de Romeinen gedood.

De expo laat tegelijk een compleet andere kant van de complexe Hadrianus zien. Geen van zijn voorgangers besteedde zoveel tijd buiten Rome. Hadrianus reisde gedurende het grootste deel van zijn regeerperiode door 'zijn' Rijk. Een vorm van controle is dat ongetwijfeld, én een manier om het moreel van de troepen hoog te houden, want Hadrianus schijnt als een soldaat onder de soldaten te hebben geleefd. Een in steen gehouwen toespraak tot de manschappen maakt dat duidelijk. Maar de man was naar verluidt ook bijzonder nieuwsgierig: hij wou zijn rijk kennen en verkennen. Tegelijk had hij oor naar de verzuchtingen van zijn onderdanen, zo beweren toch bepaalde bronnen. In Noord-Engeland is in elk geval een schrijftablet teruggevonden waarin een aannemer klaagt bij "Uwe Hoogheid" dat hij ten onrechte lijfstraf had gekregen van een centurio. Helaas weten we niet wat de reactie was van die hooggeplaatste persoon - ging het om Hadrianus zelf?

De keizer luidde in nog andere opzichten een nieuwe periode in. In tegenstelling tot zijn voorgangers liet hij zich niet uitbeelden als een netjes gekapte en geschoren keizer maar als een man met weelderig krullend haar en een baard - een Griekse mode, toen ongewoon voor Romeinen. Hadrianus was ook een man met oog voor kunst en cultuur, die besefte dat de macht van een wereldrijk niet alleen berust op een sterk leger maar ook op politieke stabiliteit, culturele uitstraling en een goed draaiende economie. Een van zijn belangrijke beleidsdaden was een kwijtschelding van de schulden van de Romeinse belastingbetaler. Een economische boom was het gevolg. Rome werd onder Hadrianus één grote bouwwerf.

Griekse beginselen

Na Trajanus was hij de tweede keizer die uit een welgestelde Spaanse familie kwam. Hadrianus werd geboren in Rome, maar zijn wortels lagen in Itálica, nabij het huidige Sevilla. Zijn familie had daar fortuin gemaakt in de olijfoliesector, een voor Rome levensbelangrijk product. Olijfolie werd immers gebruikt als brandstof, reinigingsmiddelen voor de bereiding van gerechten. De tentoonstelling weidt even uit over de productie en het transport van olijfolie. Zo blijken de amfora's voorzien te zijn geweest van inscripties - zo'n beetje onze huidige streepjescode - met inlichtingen over herkomst en bestemming van de olie, evenals over de transporteur.

Hadrianus mag dan Spaanse roots hebben gehad, zijn echte liefde ging uit naar de Griekse beschaving. Bovendien hing hij de Griekse beginselen aan. Homoseksualiteit was doodgewoon in Rome. Het Latijn heeft er overigens geen specifiek woord voor, terwijl de taal naar verluidt wel over een fijn vocabulaire beschikt voor allerlei homoseksuele standjes. Voor de Romeinen was het van belang dat de man de actieve seksuele rolspeelde als bewijs van zijn dominantie en viriliteit. Zijn partner kon een vrouw, een slaaf of een jongeling zijn, dat maakte niet zoveel uit. Zolang het maar niet ging om gemeenschap met een getrouwde vrouw of een volwassen man. Dat was stuprumof ongeoorloofde seks.

Hoewel Hadrianus getrouwd was met Sabina, de achternicht van de vorige keizer, was zijn favoriet Antinous, een jonge Griek die mee met hem het rijk rondreisde en ook op jacht ging, een favoriet tijdverdrijf van de keizer. Antinous verdronk tijdens een boottocht op de Nijl. De vreemde omstandigheden waarin hij omkwam, gaven aanleiding tot allerlei speculaties: een stomongeluk, moord of zelfmoord? Hadrianus werd zo overmand door verdriet dat hij kort daarna voor Antinous een echte cultus begon, die zich zelfs over het rijk verspreidde. Er werden beelden vervaardigd van Antinous, onder meer in de gedaante van de Egyptische god Osiris. Want net zoals Osiris zou Antinous verrijzen uit het water van de Nijl. Onlangs zijn er resten ontdekt van een heus mausoleum dat Hadrianus liet oprichten in zijn eigen villa in Tivoli, in de heuvels nabij Rome.

Superieure bouwkunst

Die Villa Hadrianus was niet zomaar een optrekje op het platteland. Het was niets minder dan een stad, waar enkele honderden slaven en dienstboden werkten en waar de keizer voor een deel van het jaar hof hield, zich ontspande, partijtjes organiseerde, en hoge gasten en vrienden ontving. Het is een van de Très Grands Travaux die Hadrianus - als een Mitterrand van zijn tijd - liet uitvoeren. Van het uitgestrekte complex, inclusief overdekte wandelgangen, theater, badinstellingen, fonteinen en feestpaleizen, is een indrukwekkende maquette in Londen te zien.

Hadrianus liet van zichzelf niet alleen munten slaan en beelden vervaardigen, hij liet ook een mausoleum bouwen. Dat is vandaag helemaal geïncorporeerd in de Engelenburcht, het Castel Sant'Angelo vlak bij de Tiber in Rome en niet ver van het Vaticaan. Maar het beroemdste bouwwerk waarvoor Hadrianus de opdracht gaf, is ongetwijfeld het spectaculaire Pantheon, eveneens in Rome. De tempel 'gewijd aan alle goden' bezit nog altijd de grootste betonnen koepelconstructie ter wereld. Beton, inderdaad, want dat hebben de Romeinen uitgevonden en verfijnd. Met zijn adembenemende 43,3 meter doorsnede en een vermoedelijk gewicht van 5.000 ton blijft de koepel van het Pantheon - en bij uitbreiding het hele gebouw - een nauwelijks te bevatten staaltje van superieure bouwkunst. In dit tegelijk imposante en bevreemdende gebouw zou Hadrianus eveneens hof hebben gehouden. De koepel van de voormalige British Library, waar de tentoonstelling over Hadrianus plaatsvindt, is naar het Pantheon gemodelleerd.

Hadrian. Empire and Conflict is een sfeervolle, zeer verzorgde en publieksvriendelijke expo. Prachtige kunstschatten, originele papyrussen en waardevolle archeologische vondsten worden stijlvol geëtaleerd. De tentoonstelling reikt veel feitelijke informatie aan en prikkelt tegelijk onze nieuwsgierigheid naar de mens achter de keizer.

HADRIAN EMPIRE AND CONFLICT
British Museum, Great Russel Street, Londen.
 www.britishmuseum.org 

Bron: Eric Rinckhout; De Morgen (www.demorgen.be)