Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op woensdag 11 augustus 2004 @ 17:06 , 1714 keer bekeken

Geen Excalibur, geen Heilige Graal, geen liefdesdriehoek met Guinevere en Lancelot. Er is wel een tafel die rond is, maar daar zitten Arthurs ridders niet vaak aan. De nieuwe film ,,King Arthur'', van de Amerikaanse producer Jerry Bruckheimer, wil het ,,ware verhaal'' vertellen van de legendarische Britse koning Arthur. Maar wat is waar in een legende die al ruim een millennium meegaat?

"DIT is het accuraatste portret van Arthur tot nu toe'',

zegt de Arthur-kenner John Matthews. De academicus schreef al veertig boeken over het onderwerp en was de historische adviseur voor de nieuwe film.

Volgens Matthews vinden de vele legendes over Arthur hun oorsprong in het leven van een half-Romeinse, half-Britse legeraanvoerder uit de vijfde eeuw. Zo zien we Arthur in de film: hij moet de Britse kolonie in de uithoek van het Romeinse Rijk redden van Saksische barbaren. Zijn vrouw Guinevere wordt geportretteerd als een heuse warrior princess.

Die versie strookt niet bepaald met de Arthur die we hier koesteren. Die man werd koning van Brittannië nadat hij er als enige in was geslaagd het zwaard Excalibur uit de rots te trekken. Bij zijn huwelijk met freule Guinevere kreeg hij een ronde tafel cadeau. De bijbehorende Ridders van de Ronde Tafel lieten niet lang op zich wachten.

Vlamingen en Nederlanders kennen die ridders uit de stripverhalen van de Rode Ridder. Bij Willy Vandersteen is Arthur een wijze middeleeuwse vorst. Geen vechtersbaas, maar een vredestichter. Hij gaat altijd voorzichtig te werk, zo blijkt in Mysterie te Camelot. Wanneer een Schotse edelman hem versterking vraagt omdat hij aangevallen wordt, antwoordt Arthur: ,,Het zijn wel erg losse gegevens om een oorlog te ontketenen, Sir Hogart!'' Even later: ,,De ridders van de Ronde Tafel beogen geen winst! Ik zal gezanten naar Fingham zenden om de zaak te onderzoeken!''

Wie heeft er nu gelijk?

Hebben Arthur, zijn hof en zijn raadsman Merlijn echt bestaan? Wie waren ze dan en wanneer leefden ze? Door de eeuwen heen zijn de verhalen en interpretaties zo verwilderd dat mythe en geschiedenis nu mijlenver uit elkaar liggen. Het volstaat de wetenschappelijke verklaringen even te overlopen om te beseffen dat iedereen die aan komt zetten met een ,,historisch accurate versie'', met vuur speelt.

Theorie 1: Arthur als hoofse vorst

De legendes over koning Arthur waren enorm populair in de Middeleeuwen; in Groot-Brittannië, maar ook op het Europese vasteland. Voor de late middeleeuwers hadden de Arthur-mythes een educatieve rol: zijn hof was een uithangbord voor de nieuwe hoofse samenleving. De structuur van de bijbehorende vertellingen, is telkens gelijkaardig: de ridders zijn verzameld rond hun tafel, maar plots wordt die hoofse orde verstoord door een vreemde ridder, of een vliegend schaakspel. Ze ondernemen een ,,queeste'' naar de ,,onhoofse wereld'' en herstellen er de orde. Eind goed, al goed.

Veelal zijn de verhalen doorspekt met tips over de nieuwe, hoofse etiquette. Hoe gedraagt een beleefde ridder zich tegenover een jonkvrouw? Hoe moet je reageren als je echtgenote (Guinevere) vreemdgaat met je beste vriend (Lancelot)? Een deftige ridder is natuurlijk ook een goede christen, wat blijkt uit zijn levenslange zoektocht naar de Heilige Graal.

Deze mythes werden vooral mondeling overgeleverd, maar ze zijn ook opgetekend. De Franse schrijver Chrétien de Troyes had in de twaalfde eeuw vijftien boeken nodig om de hele legende te vertellen. In de vijftiende eeuw schreef Sir Thomas Malory Le morte d'Arthur. Deze werken komen misschien niet overeen met de historische werkelijkheid, maar ze hebben wel invloed gehad op het ,,klassieke'' beeld van Arthur.

In het Engeland van de Stuart-dynastie (17de - 18de eeuw) waren de verhalen over koning Arthur minder populair. Tijdens de Romantiek was hij weer helemaal in, zoals blijkt uit het werk van de dichter en schilder William Blake en van de schrijver Alfred Tennyson.

Het bekendste werk over de Arthur-legende uit de twintigste eeuw is Terence H. Whites fictieboek The once and future king. Arthur is nog steeds een middeleeuwse koning, maar er sluipen heel wat anachronismen en absurde grappen zijn kasteel binnen. Mordred, Arthurs incestueuze halfzoon, lijkt op Hitler en Merlijn ontmoet Robin Hood. De musical Camelot is op dit boek gebaseerd. De absurde humor is ook terug te vinden in de film Monty Python and the Holy Grail.

Theorie 2: Arthur als Keltische koning

Aan het einde van de twintigste eeuw gingen wetenschappers op zoek naar de roots van de Arthur-mythes. Daarvoor grepen ze terug naar archeologische vondsten en vroege bronnen. In de negende eeuw beschreef de monnik Nennius hoe de vijfde-eeuwse koning Arthur in één dag negenhonderd vijanden versloeg.

In de twaalfde eeuw vernoemde Geoffrey of Monmouth Arthur in een ,,geschiedkundig'' werk. Wetenschappers beschouwen ook deze Arthur veeleer als een symbool van het Keltische patriottisme dan als een historische figuur.

Toch zijn er meerdere theorieën in deze richting over de ,,echte'' Arthur. De Britse Arthur-specialist Geoffrey Ashe gaat ervan uit dat er wel zo'n ,,superkoning'' geweest is, hoewel hij anders heette. Ashe identificeert Arthur als koning Riothamus. Die leefde in Brittannië, maar ondernam ook militaire acties in Europa. Jammer genoeg is er erg weinig bekend over Riothamus, zodat het moeilijk is om deze theorie na te gaan.

De wetenschappers Graham Philips en Martin Keatman schuiven een andere naam naar voren. Zij stellen dat Arthur eigenlijk de krijgsheer Owain Ddantgwyn uit Wales is.

Theorie 3: Arthur als Romein

Jerry Bruckheimers film, die wordt geregisseerd door Antoine Fuqua, oppert dat Arthur in feite Lucius Arturius Castus heette. Hij beschermde de plaatselijke bevolking tegen de aanvallen van de Saksen.

Maar ook het gegeven dat Arthur zich op een Romeinse stamboom kan beroepen, is niet zo nieuw. Twee andere onderzoekers, Alan Wilson en Baram Blackett, beweren dat er niet één koning Arthur was, maar twee. De eerste leefde in de vierde eeuw. Arthur I van Warwickshire was de zoon van Keizer Maximus. Arthur II was zijn zesde-eeuwse afstammeling. Eerst was hij alleen koning van Wales, daarna van de hele Britse eilandengroep. De these van Graham Anderson gaat nog verder. Volgens hem liggen de wortels van de Arthur-mythe in het oude Griekenland, in Turkije en Mesopotamië.

MISSCHIEN ligt de verklaring voor de populariteit van Koning Arthur in het feit dat hij zich steeds aanpaste aan de tijdgeest.

Zo werd hij telkens weer een voorbeeld voor de maatschappij die over hem vertelt. In de vroege Middeleeuwen was hij een symbool van het Keltische nationalisme. Later werd hij een uithangbord voor de hoofse samenleving. De huidige wetenschappers zien in hem een authentieke figuur, ontdaan van alle franjes.

De ultieme waarheid over deze kameleon zullen we allicht nooit achterhalen. Maar dat hoeft misschien ook helemaal niet.