Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zaterdag 03 juni 2006 @ 12:26 , 983 keer bekeken

Mannelijk en machtsbelust: zo was de Romeinse aristocratie, die topklasse, die klassieke literatuur voortbracht. Ze maakte van de geschiedenis van Rome een geschiedenis van keizers, politiek en veroveringen. Maar waar zijn de Romeinse kinderen gebleven? Hoe brachten zij hun eerste levensjaren door? Vonden ze hun weg tussen de opvoeders - vaak slaven - die hen omringden? Liefdevolle zorg of ijzeren tucht: waarop was het Romeinse onderwijs gebaseerd? Hoe was het om een slavenkind te zijn? Waren pedofilie en kinderarbeid aanvaard? Keizerskinderen én kinderen uit de sloppenwijken van Rome. Jonge magistraten, én 'kleine' ambachtslui, landbouwers en mijnwerkers. Dit boek zet scherp op alle vergeten Romeinse kinderen. De auteur spoorde ze op in literaire bronnen en in grafschriften, papyrusfragmenten, archeologische vondsten en antiek beeldmateriaal. In de Romeinse maatschappij waren zij outsiders. En toch: zij droegen alle verwachtingen van hun ouders in zich en werden later volwaardige Romeinen. Een totaal nieuwe en schitterend geïllustreerde confrontatie met een Oudheid die zo vertrouwd en toch bevreemdend is.

Christian Laes overloopt zes eeuwen dagelijks leven bij de Romeinen

De krijgsheren, keizers en redenaars van het oude Rome kennen we. Maar hoe zat het met hun kinderen? En hoe vonden de kinderen van minder aristocratische ouders, van slaven of uit sloppenwijken hun weg in een beschaving die niet bekend stond om haar zachtzinnigheid? Was er überhaupt liefde en affectie in het spel tussen ouders en kinderen? "Ach, hoe meet je affectie?", vraagt Christian Laes van de onderzoekseenheid Latijnse literatuurstudie. "Ik heb er niet de minste twijfel over dat de Romeinen van hun kinderen hielden. Maar in een samenleving waar de dood overal aanwezig is, moet je je indekken tegen verdriet."

Christian Laes is specialist in de mentaliteitsgeschiedenis van de Romeinse Oudheid. Laes herschreef zijn doctoraatsonderzoek voor een breed publiek. Laes: "De geschiedenis van Rome wordt vooral als 'histoire bataille' verteld, een aaneenschakeling van veldslagen en oorlogen die het Romeinse Rijk voerde. Maar sinds het eind van de jaren 60 besteedt het historisch onderzoek steeds meer aandacht aan het leven van alledag. Zo leren we stilaan een heel 'andere' oudheid kennen."
"Ik heb er in mijn onderzoek naar gestreefd een zo breed mogelijke doorsnee van de bevolking te belichten. De literaire bronnen hebben het bijna zonder uitzondering over mannelijke aristocraten, en voor kinderen is al helemaal weinig aandacht: ze worden beschouwd als iets dat nog niet 'af' is: ze zijn 'nog geen Romeins burger'. De bron die ik het meest heb aangeboord, is het grafschrift. Er zijn vele duizenden grafschriften bewaard gebleven, vaak erg kort, maar geregeld ook een heel gedicht. Daar kan je dan allerlei uit afleiden, en verder kan je ook medische en juridische bronnen raadplegen."
"In de Romeinse Oudheid was de kindertijd geen vastomlijnd begrip. Onderverdelingen uit de ontwikkelingspsychologie zoals wij die sinds een aantal decennia kennen, met begrippen als 'kleuter' en 'puber', ontbraken volledig. Het voornaamste onderscheid dat gemaakt werd, was tussen een jong kind tot ongeveer zeven jaar, een 'infans', en een kind van ongeveer zeven tot ongeveer veertien jaar, een 'puer'. Maar dat was allemaal grosso modo, leeftijd speelde er minder dan bij ons een doorslaggevende rol: een kind ging bijvoorbeeld rond zijn zevende naar de lagere school, tenminste, als het daar rijp voor was. Verder gebeurde de levensindeling bij de Romeinen vooral op basis van getallensymboliek en astrologie."
"Van een concept als 'kinderrechten' was helemaal geen sprake. De enige grens die bestond was dat je voor een kind tot de leeftijd van vijf jaar geen recht had op schadeloosstelling bij een arbeidsongeval. Romeinen zouden trouwens vreemd opkijken, mochten ze horen dat jongeren onder de zestien bij ons niet naar de gewone rechtbank kunnen doorverwezen worden. Handelingsbekwaamheid werd daar geval per geval bekeken, wat trouwens helemaal niet zo'n vreemd idee is."
"Maar kinderarbeid bestond dus, en op seksueel gebied was de moraal heel dubbel: pedofiele betrekkingen waren aanvaard, tenminste als het met kinderen van lagere klassen of slavenjongens gebeurde."

Troostschriften

Een hardnekkige mythe is dat de Romeinen weinig om hun kinderen gaven. Die besteedden ze zo snel als kon uit aan 'nannies', of ze legden ze te vondeling. Laes: "Dat is maar een klein deel van het plaatje. De Romeinen hechtten wel degelijk veel belang aan hun kinderen. Hun kroost was immers hun garantie op een pensioen, op een comfortabele oude dag. Dertig procent van de kinderen stierf voor ze de leeftijd van één jaar bereikten, vijftig procent voor hun tiende verjaardag. Een kinderleven was dus kostbaar."
"Aan de andere kant kan je er niet omheen dat er in weinig bronnen sprake is van liefde en genegenheid. Maar daarover moeten we vooral niet te hard oordelen. Hoe meet je trouwens affectie? Ook bij ons is dat geen uitgemaakte zaak. Ik geloof absoluut dat er sprake was van liefde tussen ouders en kinderen. Dat is een open deur intrappen; een andere zaak is nagaan hoe ze die gevoelens uitten. En daar stoot je op een grote afstandelijkheid. Het was sociaal niet de norm dat je je genegenheid voor je kind te hard uitte. Moeders waren duidelijk strenger, en bij het overlijden van een kind - wat dus heel vaak voorkwam - mocht je je verdriet niet te openlijk tonen."
"Natuurlijk waren die gevoelens er ook bij de Romeinen - er zijn een heel pak troostschriften overgeleverd -, maar als je in een samenleving leeft waar de dood overal aanwezig is, kan je je maar beter indekken tegen te groot verdriet. Bijvoorbeeld door je kind uit te besteden. Of door je kind pas laat zijn naam te geven, meisjes op de achtste dag na de geboorte, jongens op de negende."
"Kijk nu naar de derde wereld, daar merk je ook vaak minder openlijke gevoelens tegenover kinderen. Dat is geen kwestie van niet van je kinderen houden, dat is kwestie van in minder comfortabele omstandigheden leven, en je daardoor vooral op andere dingen richten."
Vergelijken met nu vindt Laes een hachelijke onderneming. "Onze kinderen hebben het geweldig goed, dat staat buiten kijf. Medisch-wetenschappelijk en psychisch hebben ze het zelden zo goed gehad. Maar als we een beetje afstand nemen, kunnen we ons ervoor behoeden niet te veroordelend naar de Romeinen te kijken. Ja, zij besteedden hun kinderen uit aan voedsters. Maar wij droppen toch ook massaal onze kinderen in de crèche? En de strikte scheiding die wij op vele vlakken maken tussen kindertijd en volwassenheid, is die wel zo gunstig? Kan je niet beter de kinderen vanaf een bepaalde leeftijd in het volwassen leven betrekken, zoals de Romeinen het deden? En kan je de overgang van kind naar volwassene, bijvoorbeeld in het onderwijssysteem of in de rechtspraak, inderdaad niet beter geval per geval bekijken? Ik denk dat de Romeinen op een aantal vlakken heel anders waren dan wij, maar daaruit besluiten dat zij 'dé Ander' waren, dat gaat te ver."

Kinderen bij de Romeinen
Laes Christian
Uitgeverij Davidsfonds
342 pagina's - 24,95 Euro