Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 06 februari 2005 @ 19:24 , 735 keer bekeken

JONA Lenderings boek over Alexander de Grote is niet zomaar het zoveelste in een lange reeks, maar biedt een vernieuwend overzicht vanuit een bijzondere invalshoek. Wij waren immers gewend aan allerlei visies op Alexander vanuit een Grieks, Europees standpunt. Lendering stoelt zijn studie ook op Aziatische commentaren. Dat levert een heel ander beeld op, dat enige toelichting vereist.

Alexander de Grote (356-323 v.Chr.) was de zoon van koning Filippos van Macedonië, een sterke politieke figuur. Alexander kreeg les van Aristoteles. Toen zijn vader in 336 werd vermoord, nam de 21-jarige Alexander de macht over. De rest van zijn korte leven werd één grote veroveringstocht.

Met 45.000 soldaten trok hij door de hele toen bekende wereld ten oosten van Griekenland: Turkije, Libanon, Syrië, Egypte, Oezbekistan, Babylon (Irak), Perzië (Iran), tot in Pakistan, aan de grens met India. De Macedoniërs versloegen de enorme Perzische legers van de machtige koning Darius.

Hier en daar stichtte Alexander steden die Alexandrië gingen heten, en waarvan de bekendste in het noorden van Egypte ligt. Hij stierf in Irak, 32 jaar oud.

Waarom is Alexander met die veroveringstocht begonnen? Omdat anderhalve eeuw eerder de Perzische koning Xerxes de Grieken had willen onderwerpen? Maar dat ging om de Grieken, niet om de Macedoniërs! De Macedoniërs waren toen zelfs bondgenoten van Xerxes. Toch zou, volgens de Griekse propaganda, Alexander wraak hebben willen nemen voor de verwoesting van de Griekse heiligdommen. Het lijkt er dus op dat het wraakmotief een retorisch alibi is geweest.

Alexander wilde de mensheid eenmaken, maar dan wel onder zijn heerschappij, die gebaseerd was op geweld. Vandaar dat Alexander in Iran niet ,,de Grote'' maar ,,de Vervloekte'' heette. Ook in de verloren gegane, Griekse Alexanderbiografie van Kleitarchos (uit de vierde eeuw v.Chr.), werd Alexander beschreven als een despoot, psychopaat, sadist en dronkaard. Hij was in elk geval biseksueel.

ALEXANDER verspreidde de Griekse cultuur tot ver buiten de grenzen, maar de Grieken leerden op hun beurt veel bij van de oosterse beschavingen. Dat is gebleken sinds de ontcijfering van het spijkerschrift en de hiërogliefen.

Bovendien is het historisch inzicht dat ook de veroveraar leert van de veroverde, door de tijdgeest gestuurd en politiek gekleurd, vooral sinds de dekolonisatie en het antifascisme. Het geeft dus ook een kijk op de evoluerende blik van de historici.

Zo zouden wij nu zeggen dat Alexander een imagoprobleem had: hij kon zich niet door alle volkeren laten respecteren. Immers, militaire veroveringen volstaan niet, je moet ook nog geaccepteerd worden.

Zowel de devote legendevorming over Alexander als de extreme zwartmaking verdienen nuances.

Dat is precies wat Lendering wil doen door niet-westerse bronnen te gebruiken. Hij wil laten zien hoe de veroveraar zich wilde aanpassen aan zijn nieuwe onderdanen en hoe zijn poging om leider van vele volkeren te zijn, mislukte. Bovendien introduceert Lendering Perzische teksten en - vooral - de Babylonische bronnen uit Irak. Deze laatste hadden vreemd genoeg te maken met sterrenkunde, die vrij sterk ontwikkeld was en gebruikt werd voor voorspellingen (astronomie en astrologie waren toen nog niet gescheiden). Het zijn de kleitabletten die bekendstaan als de Astronomische Dagboeken, waarin ook politieke gebeurtenissen genoteerd werden en die later verzameld werden in de zogeheten Voortekencatalogi, eigenlijk dus voortekenen achteraf beschouwd (zo kan ik het ook).

Deze kleitabletten stellen het beeld bij dat wij hebben van de ondergang van het Perzische rijk. Helaas zijn de geleerden nog volop bezig met de ontcijfering. De volledige publicatie kan nog lang op zich laten wachten (het schijnt nog trager te gaan dan de trage publicatie van de Dode-Zeerollen). Maar met wat nu beschikbaar is, kan Lendering al een beter inzicht geven in de Perzische realiteit van toen en bijvoorbeeld de slag bij Gaugamela (Alexander vs. Darius) in een nieuw licht stellen.

De Perzische koning Darius, zo blijkt, was niet de lafaard die we uit de Griekse bronnen kennen, maar een dappere generaal. Ook de dood van Alexander (door vergiftiging of ziekte?) kan nu vanuit een niet-westers perspectief beschreven worden.

VEEL informatie moet nog ontsloten worden en daarom sluit Lendering af met de enigszins paradoxale wens dat zijn boek snel achterhaald moge zijn. Niettemin is dit een goed geschreven, vernieuwend boek. Ook omdat het vanuit een ver verleden behartigenswaardige vragen over vandaag oproept, bijvoorbeeld over de redenen waarom antipathieke veroveraars de verbeelding zo aanspreken. Volgens de mythologische afstamming was Alexander immers een nazaat van Zeus en Herakles! En zijn minnaar Hefaistion werd postuum een halfgod!

OVERZICHT

360 vader Filippos wordt koning van Macedonië

357 Filippos trouwt met Olympias

356 geboorte van Alexander

343-340 Alexander gaat in de leer bij Aristoteles

336 Filippos wordt vermoord (Alexander is dan 20 jaar)

334 Alexander begint zijn veroveringstocht; Milete, Troje

332 Gaza, Jeruzalem en Egypte

331 stichting van Alexandrië; slag bij Gaugamela

330 Perzië

327 Alexander trouwt met de oosterse prinses Roxane

323 Alexander sterft in Babylon, kort na de dood van Hefaistion, de grootste liefde uit zijn leven

320 Alexanders rijk valt uiteen


Bron: Paul Verhuyck