Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zaterdag 24 januari 2004 @ 11:43 , 2294 keer bekeken

Bij verschillende fictieschrijvers uit de eerste eeuwen van de Romeinse keizertijd vinden we een vertelkunst van een uiterst subtiele ironie, die bij enkelen uitmondt in vlijmscherpe satire. Het was een oorspronkelijk genre waar de Romeinen met recht trots op waren. De werken hebben iets relativerends, wat hen menselijk en ontwapenend maakt.


Ovidius
Metamorphosen

De westerse kunst- en muziekgeschiedenis zitten vol verwijzingen naar Ovidius' 'Gedaanteverwisselingen'. Dat moet te maken hebben met de onwaarschijnlijke visuele kracht waarmee hij de bestaande Griekse mythen heeft herverteld. Beeldrijke taal, woordspelletjes, emotie, erotiek en humor wisselen elkaar af. Telkens weer geeft Ovidius de verhalen een onverwachte wending en de manier waarop hij er een ironische toets in verwerkt is grandioos. Neem nu het verhaal van de nimf Echo. Door Juno gestraft met een 'napraatgebrek' (D'Hane-Scheltema) stelt Ovidius haar toch in staat iets zinnigs te zeggen. De laatste woorden van haar gesprekspartner Narcissus, die Echo telkens herhaalt, kunnen immers ook op zich staan. Of neem de jachtkameraden van Actaeon, door Diana in een hert veranderd, die hem - tevergeefs denken zij - roepen om getuige te zijn van de vangst die ze onverwachts deden van een prachthert: Actaeon zelf.

Vertaald door M. d'Hane-Scheltema,
1993, Amsterdam, Athenaeum--Polak & Van Gennep,
461 blz., 75 euro, ISBN 90-253-3679-5

Horatius
Verzameld werk

Het werk van Horatius is erg gevarieerd. Hij schreef gedichten maar ook brieven, een literatuurtechnisch werk over poezie en satiren.
Hij is de dichter van de gematigdheid. Zijn epicurisme betekent tevreden zijn met wat er is. Pluk de dag die zich aandient zonder je er een nog zonnigere te wensen. De mild moraliserende toon die in zijn teksten hoorbaar is, bleek uiterst geschikt om er aforismen uit te puren, wat Horatius meteen een van de meest geciteerde schrijvers maakt. Piet Schrijvers vertaalde eerder al heel wat van Horatius. Die eerdere vertalingen heeft hij nu herwerkt en aangevuld. Hij is ondertussen afgestapt van de trend om typisch Romeinse namen of begrippen naar het Nederlands te transponeren, omdat dit soms anachronismen met zich meebracht. Ook nu blijft Horatius uiterst vlot leesbaar. Daarbij vergeet je niet dat zijn teksten wel degelijk over Romeinen handelen, al hebben de personages veel weg van u en ik. De Historische Uitgeverij zorgde voor een prachtige, gebonden uitgave voorzien van oude etsen. Ze is voor een keer tweetalig.

Uitgegeven, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Piet Schrijvers.
2003, Groningen, Historische Uitgeverij,
643 blz., 49,95 euro, ISBN 90-6554-362-7



Martialis
Spektakel in het Colosseum

 dit juweeltje van Uitgeverij P is tweetalig! Het betreft hier zonder twijfel het meest atypische werk van de satiricus Martialis. De man van de vlijmscherpe en trefzekere puntdichten schreef ook een reeks feestdichten voor de opening van het Colosseum onder keizer Titus. Het werd in de eerste plaats een ode aan de keizer. Hopend op een roemvolle carriere, wou Martialis bij hem in de gratie vallen.

Tegelijk is het ook een lofzang op de gladiatorengevechten en de Romeinse spelen. Een tafereel waarbij bijvoorbeeld een vrouw, zoals de mythische Pasiphae, door een stier in de arena verkracht wordt, is er geen uitzondering. Het gemak waarmee dat laconiek beschreven wordt, maakt de gebeurtenis nog meer huiveringwekkend.

Bezorgd, vertaald en toegelicht door Vincent Hunink.
2003, Leuven, Uitgeverij P,
40 blz., 12 euro, ISBN 90-76895-64-3


Juvenalis
Satiren

Juvenalis was een vriend en geestesverwant van Martialis. Uit zijn satires hebben we heel wat uitdrukkingen bewaard. Zo bijvoorbeeld 'panem et circenses': 'brood en spelen'. Bij hem niet bij wijze van lofzang maar wel als doodernstige, bittere maatschappijkritiek. Dat is de toon van heel zijn werk. Niet zonder enige pathetiek uit hij zijn verontwaardiging over het ontbreken van ernstige schrijvers, over de verwijfdheid en homoseksualiteit van de burgers en het ontbreken van trouwe, waardige echtgenotes voor rechtschapen Romeinen. Marietje d'Hane-Scheltema ontving bij het verschijnen van de vertaling in 1986 de Martinus Nijhof-prijs. Van deze allerminst gedateerde vertaling verscheen nu een herdruk in paperback.

Vertaald door M. d'Hane-Scheltema.
2003, Amsterdam, Athenaeum--Polak & Van Gennep,
259 blz., 13,95 euro, ISBN 90-253-2257-3


Apuleius,
De gouden ezel, Metamorphosen

Het meest amusante werk van dit lijstje is een spetterende schelmenroman uit de tweede eeuw. In een wervelende avonturenreeks wordt de Griekse jongeling, Lucius, slachtoffer van zijn zwakheden: nieuwsgierigheid, geilheid en eigenbelang. Zijn mateloze 'curiositas' leidt ertoe dat hij in een ezel verandert en in die gedaante zwaar afgestraft wordt. Toch wordt zijn drang naar wonderlijke verhalen ook dan nog verzadigd. Zowat alle personages die hij op zijn weg ontmoet komen met fantasierijke en dikwijls pikante vertellingen voor de dag.

Verhalen die in de Middeleeuwen verderleefden in Boccaccio's 'Decamerone' en ook aan het werk van Chaucer herinneren. Het bekendste, want waarschijnlijk charmantste 'verhaal in het verhaal', is dat van Amor en Psyche. Psyches onstilbare nieuwsgierigheid naar de identiteit van haar anonieme minnaar, Amor, weerspiegelt de nieuwsgierigheid van Lucius. Een nawoord ontrafelt de gelaagdheid in
Apuleius' 'Metamorphoses'. Beknopt en helder wordt uit de doeken gedaan welke rol in deze roman Apuleius' platonisme en ook zijn priesterschap in de cultus van Isis spelen. Vincent Hunink vertaalde Apuleius met verve.

Vertaald en toegelicht door Vincent Hunink,
2003, Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep.
258 blz., 19,5 euro, ISBN 90-253-0188-6


Samenstelling: Annemie SMEKENS; 17-01-2004 © Copyright De Financieel-Economische Tijd