Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 07 januari 2024 @ 17:13 , 550 keer bekeken

Klopt het beeld wel dat we hebben van Caesar of Nero, vraagt Mary Beard zich af in Keizer van Rome. Haar antwoord is erudiet én meeslepend.

Keizer van Rome. Achter de titel van Mary Beards boek schuilt een programma. Er staat niet “Keizers van Rome” en die ene ontbrekende letter verraadt veel. De Britse classica verkondigt al langer de stelling dat het al bij al niet veel uitmaakte welk sujet er in Rome op de troon zat. En dat dit ook de zowat zestig miljoen inwoners van het imperium weinig kon schelen, want het systeem en de patronen bleven na grondlegger Augustus een dikke tweehonderd jaar ongewijzigd. 

Wat Mary Beard interesseert, is hoe het autocratische bestuur van het gigarijk Rome in de dagelijkse praktijk in zijn werk ging en hoe ons beeld van de goede, slechte tot zelfs psychopathische keizers tot stand is gekomen: waarom staan Augustus, Hadrianus en Marcus Aurelius bekend als voorbeeldige heersers? Waarom zijn Caligula, Nero en Caracalla halve of hele monsters? En waarom is Claudius een hakkelende nitwit? 

Wat klopt er van die beeldvorming? Keizer van Rome stelt de courante antieke bronnen van het type Tacitus en Suetonius ter discussie, want die zijn grotendeels verantwoordelijk voor de overbekende anekdotiek. Spoiler: nee, Caligula wilde zijn paard niet tot consul benoemen. 

Beard spit een aantal verrassende bronnen boven die tot nu te weinig of zelfs onbelicht zijn gebleven, zoals het werk van ‘keizersdokter’ Galenus, een antiek Traumdeutung-boek en massa’s opschriften en papyri die duidelijk maken hoe het keizerlijke bestuur op lokaal niveau werkte. Dat geeft haar de kans om ook de onderdanen van de keizer een stem te geven: hoe keken zij aan tegen de heersende despoot als die bijvoorbeeld met zijn imposante gevolg een geld- en voedselverslindend staatsbezoek plande aan hun stad of streek? Hoe probeerden ze hun besognes over te brengen? Hoe kenden zij hun keizers?

Lachspiegel

Die bestaande literatuurlijst is stilaan onoverzienbaar, dus het mag niet verbazen dat de bibliografie van Keizer van Rome vijftig bladzijden telt. Beard is niet te beroerd om er ons vaak genoeg op te wijzen hoe onzeker veel aannames zijn als het over de oudheid gaat, ondanks de massa geschreven en archeologische bronnen. Ze schuwt de woorden “Het is een raadsel hoe” niet, zoals het goede vulgariserende geschiedschrijving betaamt. Je gaat als lezer prompt meedenken hoe het geweest kan zijn. Beard lanceert ook interpretaties die ik nergens anders las. 

Een vast kenmerk van de boeken van Beard is trouwens actualisering. Zoals: “Britannia zou je met recht ‘het Afghanistan van de Romeinen’ kunnen noemen.” Ze doet dat tot in de allerlaatste zin van de epiloog, waar ze de misschien wel belangrijkste stelling uit Keizer van Rome nogmaals herneemt: feit en fictie, realiteit en schijn liepen in het keizerlijke Rome in elkaar over, en dat was op veel momenten best gevaarlijk, voor zowel de keizer als zijn onderdanen: “Terwijl ik de afgelopen jaren aan Keizer van Rome werkte, heb ik hard nagedacht over de alleenheerschappij als in wezen nep, als schijn, als een vertekenende lachspiegel. Die invalshoek heeft me geholpen de politieke cultuur van het oude Rome beter te begrijpen en heeft me ook de ogen geopend voor de politiek van onze tijd.”

Mary Beard speelt wat mij betreft een klasse of drie hoger dan verhalenmakers als Fik Meijer en Tom Holland. In Keizer van Rome is een autoriteit aan het woord die ook nog eens meeslepend schrijft.

Bron: Patrick De Rynck, De Standaard, 6 januari 2024, "Mary Beard buigt zich over het imago van Romeinse keizers".