Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Geplaatst op zondag 13 februari 2011 @ 19:32 , 3090 keer bekeken

Een rondleiding door de tentoonstelling in Brussel. 

Toen Howard Carter en Lord Carnarvon zich in november 1922 voor de nog verzegelde doorgang naar de graftombe van Toetanchamon bevonden, betekende dat voor hen het einde van een lange en frustrerende periode van opgravingen in de Vallei der Koningen.

Carter was er altijd van overtuigd geweest dat het koningsgraf zich in die Vallei zou bevinden. Zo kwam er dan ook een einde aan de queeste. Beiden hielden er echter rekening mee dat het graf wellicht leeggeroofd zou zijn. De toegang toonde immers sporen van een herverzegeling in de oudheid, en de geschiedenis van de egyptologie is doorspekt met voorbeelden van verzegelde graftombes die bij nader inzien… leeggeplunderd bleken te zijn. Men kan zich dan ook voorstellen dat Carter behoorlijk zenuwachtig was toen hij de doorgang begon open te breken.

Wat achter die verzegelde deur lag, verbaasde de wereld in 1922 en ook vandaag nog. Carter en Carnarvon hadden absoluut geen idee wat ze zouden vinden. Men kan gerust stellen dat de inhoud hun en ieders verwachtingen overtrof.

Carter deed er 10 jaar over om de graftombe minutieus leeg te halen. Zijn voorbeeldige methodes liepen duidelijk voor op zijn tijd. Elk voorwerp werd geïnventariseerd en gefotografeerd. We hebben een puike visuele referentie van de tombe zoals ze werd ontdekt, dankzij de schitterende zwart-witfoto’s van Harry Burton die vandaag in het Griffith Institute in Oxford worden bewaard.

Het verhaal van de ontdekking en ontruiming van de tombe is bekend. De grootste archeologische ontdekking aller tijden werd uitgebreid beschreven in boeken, tv-documentaires en films. Het blijft echter moeilijk om het belang van deze ontdekking duidelijk te maken. Het gebruik van Zeer goede replica’s op ware grootte van de voorwerpen, zoals in deze nieuwe tentoonstelling, toont echter haarfijn de exacte inhoud van de graftombe zoals deze werd gevonden. Bezoekers krijgen vele belangrijke voorwerpen in close-up te zien, zonder de beperkingen van beveiligde vitrinekasten en overbevolkte museumgalerijen.

De overige vijfduizend objecten uit de tombe bevinden zich in het Egyptisch Museum in Caïro. De meeste zijn te fragiel voor buitenlandse reizen. De enige manier om de belangrijkste voorwerpen te bekijken – afgezien van enkele kleinere voorwerpen in rondreizende tentoonstellingen – is zelf naar Egypte te reizen, en dan nog: tijd is meestal krap, en het valt niet altijd mee om deze voorwerpen te bewonderen in de drukte die vaak heerst in het Egyptisch Museum in Caïro.

Bezoekers van de tentoonstelling krijgen eerst een inleiding met uitstekende algemene informatie over Egypte. Daarna volgen twee videopresentaties die de context schetsen via een korte maar goede geschiedenis van de familie en het tijdperk van Toetanchamon, en via een relaas van de werkzaamheden van Carter en Carnarvon tot het moment waarop ze op de graftombe botsten.

Het verhaal van de samenwerking van Carter en Carnarvon tot de ontdekking van de tombe is goed uitgewerkt. Carnarvon was blijkbaar meer dan zomaar de geldschieter: hij stak graag de handen uit de mouwen bij de opgravingen. Het werk van Carter en Carnarvon leeft in deze tentoonstelling, die eindigt met een speciale afbeelding van facsimile’s van documenten die Carters werk vóór en samen met Lord Carnarvon duidelijk maken. Archiefdocumenten en kopieën van Carters schitterende schetsen maken duidelijk dat hij een ervaren archeoloog én en talentrijk kunstenaar was. Die vaardigheden zouden van onschatbare waarde blijken toen de tombe van Toetanchamon werd ontdekt.

Na de films moeten de ogen van de bezoekers even wennen aan de duisternis. De inhoud van de graftombe wordt namelijk getoond zoals Carter en Carnarvon deze oorspronkelijk te zien kregen: bij het schijnsel van een kaars. Drie kamers van de graftombe werden minutieus nagebouwd en brengen de historische zwart-witfoto’s van de opgravingen tot leven, in kleur en in drie dimensies, met – zoals Carter zo levendig beschreef – “Goud, overal de schittering van goud”.

We turen wat verbluft rond in de gereconstrueerde eerste ruimte van de tombe, en beseffen nu pas goed de enormiteit van de ontdekking: voorwerpen liggen zomaar op elkaar gestapeld. Vele ervan waren bijzonder fragiel en moesten voorzichtig verplaatst worden, vaak pas na een conserverende behandeling ter plaatse. Het is de verdienste van Carter dat zo weinig beschadigd werd tijdens de ontruiming. Bij vroegere opgravingen van broze maar intacte voorwerpen bleef vaak alleen een hoopje stof over, naast enkele fragmenten van de voorwerpen om in de musea tentoon te stellen.

Het gereconstrueerde voorvertrek en de schatkamer van de graftombe staan vol verbazingwekkende voorwerpen. En elke kist bevat nog meer voorwerpen. Carter en zijn team werkten duidelijk in zeer krappe ruimtes. Deze gereconstrueerde kamers wekken een gevoel van verbazing en opwinding. Zo ongeveer moeten de ontdekkingsreizigers zich hebben gevoeld toen zij het voorrecht hadden om als eersten deze intacte graftombe te betreden. De volgepakte kamers maken ook duidelijk wat voor een immense opdracht en verantwoordelijkheid Carter te wachten stonden.

Dat wordt nog duidelijker met de schitterende reconstructie van de grafkamer zelf, weergegeven op het moment waarop Carter de doodskist uit de sarcofaag haalde. Er was zware hefapparatuur nodig om de verrassend zware externe kist uit de sarcofaag te tillen. In die relatief kleine ruimte zwoegde het team van Carter met de Egyptische hitte en het stof als extra hinderpalen. De moeilijkheidsgraad van hun onderneming wordt vandaag wel eens onderschat.

Voorbij de gereconstrueerde grafkamers staan vele van de belangrijke voorwerpen uit de tombe uitgestald in een museumachtige opstelling. Het blijft echter een unieke belevenis, zo zonder die typische vitrinekasten: vele objecten staan bijna dicht genoeg om ze aan te raken.

De replica’s zijn vervaardigd in Egypte: schitterende kopieën van de originelen – het hele project zou eronder lijden als dat niet het geval zou zijn – die de hoogste graad van nauwkeurigheid garanderen: moderne kunstenaars en vaklui vervaardigden de duplicaten van de kunstvoorwerpen van hun voorouders, soms met moderne materialen, maar altijd met de traditionele vaardigheden van metaalbewerkers, schrijnwerkers en steenkappers.

De meeste musea kampen met een gebrek aan ruimte om voorwerpen tentoon te stellen. Dat is hier niet het geval. Voorwerpen zijn van alle kanten te bewonderen en de informatie via de schermen is verzorgd, net zoals de speciale audiogids die elke bezoeker meekrijgt. Zelfs wie al vertrouwd is met vele van deze voorwerpen, zal langs deze weg gegarandeerd nog heel wat bijleren.

De massa goud is opvallend. De voorwerpen schitteren onder de puike verlichting. Ook de grootte van sommige objecten is indrukwekkend: vooral de vier schrijnen die de grafkamer volledig vulden en die de sarcofaag en de doodskist van de farao afdekten. Hiëroglyfen en afbeeldingen zijn hier veel gemakkelijker te bewonderen dan op foto’s of zelfs op de originele stukken in het Egyptische Museum. Daar is het door de drukte erg moeilijk om sommige voorwerpen grondig te bestuderen.

Vele van de hier gekopieerde voorwerpen waren speciaal vervaardigd om ervoor te zorgen dat de farao de gevaarlijke maar noodzakelijke reis van het aardse leven naar zijn hiernamaals kon maken. Vandaar al die religieus geïnspireerde beelden, teksten en beschermende symbolen. Dat alles wordt goed uitgelegd in de tentoonstelling.

Het is moeilijk om individuele voorwerpen te selecteren, maar de replica van de gouden binnenkist is bijzonder mooi en indrukwekkend, net zoals het meest iconische van alle voorwerpen uit de tombe: het gouden masker.

Vermeldenswaard is dat dit gouden masker twee keer opgesteld staat (nog een voordeel van replica’s): eerst zoals het gevonden werd, nog op de mummie van de farao, tussen andere items zoals juwelen en de koninklijke eretekens, de staf en de dorsvlegel, en dan later nog eens afzonderlijk, net zoals in het Egyptisch Museum in Caïro. Het verschil is opmerkelijk: in het ene geval in zijn archeologische context, in het andere geval als een interessant kunstwerk, wat allicht nooit de bedoeling was van de kunstenaar die het origineel creëerde.

Andere voorwerpen in de tombe werden voor de farao vervaardigd om nog bij leven te gebruiken. Na zijn dood verhuisden ze van zijn paleizen naar zijn graf: zijn tronen, bergkasten, een schitterende kopie van één van zijn strijdwagens – hij had er zes – en zijn wapens, en prachtige vaten en recipiënten voor reukwaters en zalven.

De moderne Egyptische ambachtslui evenaren het vakmanschap van hun voorouders: alle replica’s verdienen een grondige inspectie. Inscripties bedekken elk oppervlak. De details zijn ingekerfd of ingelegd met (wat de originelen betreft) halfedelstenen, gekleurd glas, ivoor en ebbenhout.

Eén van de meest treffende replica’s – een voorwerp dat op afbeeldingen in boeken veel minder aanspreekt – is een zeteltje in ebbenhout met ingelegd ivoor. Het was bestemd voor een negenjarige, en precies dat minuscule formaat herinnert ons aan het feit dat Toetanchamon nog een jongetje was toen hij de troon besteeg en één van de belangrijkste machtsposities in de Oudheid innam, omringd door weergaloze weelde. Deze eenvoudige stoel spreekt boekdelen.

Het gaat hier om een spectaculaire tentoonstelling. De replica’s besteden ongelooflijk veel aandacht aan details en garanderen een opperste nauwkeurigheid. Er vielen mij inderdaad details op die ik eerder nooit had opgemerkt toen ik de originele kunstwerken bezocht. Met deze schat aan informatie en deze visueel werkelijk verbluffende context, is deze tentoonstelling wellicht de absolute top in het verhaal van de ontdekking van Toetanchamon’s graftombe door Howard Carter en Lord Carnarvon, en van de schitterende voorwerpen die zij daarbij vonden. Een tentoonstelling die u zeker niet mag missen.

 Het gaat hier om een spectaculaire tentoonstelling. De replica’s besteden ongelooflijk veel aandacht aan details en garanderen een opperste nauwkeurigheid. Er vielen mij details op die ik eerder nooit had opgemerkt toen ik de originele kunstwerken bezocht.

Wandelen door de grafkamers van Toetanchamon kan in Brussel van 20 april tot en met 6 november 2011. Meer informatie op: http://kingtutbrussels.be