Geplaatst op zaterdag 25 september 2010 @ 23:53 , 1279 keer bekeken

In Amsterdam lopen gelijktijdig twee exposities over Alexander de Grote (356-323 v. Chr.). Eén in de Hermitage, en één in het veel kleinere Allard Pierson Museum, verbonden aan de plaatselijke universiteit. Samen laten ze zien dat de tijd van Alexander minder ver weg is dan we soms denken.

 Weinig helden uit de geschiedenis spreken zo tot de verbeelding als Alexander de Grote, de Macedonische koning die zo’n beetje de hele bekende wereld veroverde voor hij op 33-jarige leeftijd stierf. Waarom hij zo fascineert, valt momenteel te zien in Amsterdam.

De grootste van de twee tentoonstellingen is opgezet in de Hermitage Amsterdam, de dependance van het wereldberoemde museum in Sint-Petersburg. Sinds de opening in juni vorig jaar trok het bijhuis al 1,1 miljoen bezoekers.

Verdeeld over twee verdiepingen wordt hier gepoogd een zo compleet mogelijk beeld van Alexander te geven. Geen eenvoudige opgave, want de periode die men behandelt beslaat maar liefst 2.500 jaar.

Toch zijn de tentoonstellingsmakers erin geslaagd om een redelijk overzichtelijke expo te organiseren, zonder te vervallen in oppervlakkigheid. De tentoonstelling is opgedeeld in vier secties, waar onder meer Alexanders veldtochten, zijn erfenis en de mythevorming rond zijn persoon aan de orde komen. Deze thema’s worden belicht aan de hand van honderden beelden, sieraden en gebruiksvoorwerpen uit de onuitputtelijke Russische depôts. Daarnaast zijn er tientallen afbeeldingen van Alexander zelf te zien. Adembenemende topstukken telt de expo niet, maar er is genoeg fraais te bezichtigen om een reisje naar de Nederlandse hoofdstad te rechtvaardigen.

Straatartiesten en bochelaars

Meestal zijn het trouwens niet eens de mooiste stukken die de meeste indruk maken. Veel interessanter zijn de voorwerpen die een verhaal vertellen over het (culturele) leven tijdens en na het bewind van Alexander. Ongelooflijk modern ogen bijvoorbeeld een aantal beeldjes uit het tegenwoordige Izmir in Turkije. Ruim twee millennia geleden maakte men daar al realistische afbeeldingen van straatartiesten en bochelaars.

Een aardige verrassing voor de Belgische bezoeker zijn dan weer de wandtapijten uit het atelier van de Vlaming Jan Frans van den Hecke (1661-1695), en het houtsnijwerk van de relatief onbekende Luikenaar Antoine Marie Melotte (1722-1795). Beide kunstenaars verbeeldden de legendarische slag tussen Grieken en Perzen bij de rivier de Granikos, op basis van tekeningen van de Fransman Charles Le Brun.

Het is lang niet de enige keer dat je op de expo het gevoel hebt dat Alexander heel dichtbij komt. Op een videoscherm worden bijvoorbeeld fragmenten vertoond van de film Alexander van Oliver Stone (2004), en van YouTube-filmpjes die aan Alexander zijn gewijd. Maar ook de verslagen van ’s mans veldtochten doen geregeld denken aan de militaire conflicten van onze tijd. Ook behoorlijk hedendaags: Alexanders grote liefde was geen vrouw, maar een man, zijn jeugdvriend Hefaistion.

Achilles

Multiculti

De tweede tentoonstelling, in het Allard Pierson Museum, trekt eveneens een aantal parallellen tussen de tijd van Alexander en het heden. Deze expositie is misschien wat minder professioneel van opzet, maar met bescheiden middelen weet men toch een interessant verhaal te vertellen over de invloed van Alexander in Egypte. Interessant, omdat het laat zien hoe het er in multiculturele steden als Alexandrië aan toeging. In deze stad leefden Grieken, Egyptenaren, Joden, Perzen en Indiërs samen zonder dat dat tot noemenswaardige problemen leidde. Het geheim, volgens de curatoren van het Allard Pierson? Men woonde de eerste tweehonderd jaar grotendeels gescheiden in eigen wijken. Pas daarna vond geleidelijk integratie plaats.

Dit wilde overigens niet zeggen dat er geen onderlinge uitwisseling en beïnvloeding was. Zo kleedden de Griekse heersers zich als farao’s en namen ze de Egyptische gewoonte over om met hun zusters te trouwen.

Een van de objecten die het Allard Pierson Museum toont is een 11 centimeter hoog aardewerken poppetje dat een Macedonische soldaat afbeeldt. Het figuurtje is uitgebeeld met wapenrok, manteltje en de typisch Macedonische baret, en het vermoeden bestaat dat het om een karikatuur gaat. De Egyptenaren zouden zo hun Griekse meesters hebben bespot.

Ook hier zijn het dus vooral de verhalen achter de voorwerpen die intrigeren. Wie beide expo’s heeft bezocht, heeft na afloop dan ook eigenlijk maar een wens: op naar de boekhandel om die fascinerende geschiedenis van Alexander nog eens na te lezen.

Alexander, de man

Alexander werd in 356 voor Chr. geboren als zoon van koning Philippos van Macedonië. In zijn jeugd kreeg hij les van Aristoteles, die grote invloed op hem uitoefende. Al op zijn twintigste volgde hij zijn vermoorde vader op. Twee jaar later startte hij de veldtocht die hem beroemd maakte. Met een leger van 50.000 man versloeg hij de Perzische koning Darius, en veroverde hij grote delen van Azië. Alexander overleed op 33-jarige leeftijd, toen hij voorbereidingen aan het treffen was voor een invasië van Arabië.

Erwin Olaf ‘morpht’

In opdracht van de Hermitage maakte de Nederlandse topfotograaf Erwin Olaf een beeldcampagne en een film voor de Alexander-tentoonstelling. Olaf fotografeerde en filmde in de Hermitage in Sint-Petersburg diverse objecten met de gelaatstrekken van Alexander. Deze objecten werden vervolgens in Amsterdam in de studio ‘gemorpht’, vermengd met opnamen van een echt model.