Van Prehistorie tot Middeleeuwen

Nee, de afstand van Marathon naar Athene bedraagt geen 42 kilometer. Het is onmogelijk dat Cleopatra door een adder is gedood. De held Ambiorix heeft allicht wel bestaan maar woonde zeker niet in Tongeren. Het zijn slechts enkele zogenaamde feiten uit de oudheid die door auteur Jona Lendering in het boek 'Spijkers op laag water' worden ontkracht. Jona Lendering is de beheerder van de geschiedeniswebsite www.livius.org. Dat zorgt voor aardig wat correspondentie: soms van mensen die hem verbeteren, soms van mensen die hem een vraag stellen. Zo ontdekte Lendering welke misverstanden over de oude wereld het meest leven. In een boekje, gebaseerd op die correspondentie, zet hij er een aantal recht, vertelt hij waarom veel zaken ingewikkelder zijn dan ze lijken, erkent hij dat we dingen vaak minder goed weten dan we denken en legt hij uit waarom de Oudheidkunde zo veel misverstanden aantrekt.

De adder van Cleopatra. Door de veroveringen van Pompeius en Caesar werd de mediterrane wereld verenigd. Alleen het schatrijke Egypte was nog niet geannexeerd. Dat kwam enerzijds doordat de Romeinse senatoren elkaar de aantrekkelijke prijs niet gunden, en anderzijds doordat koningin Cleopatra VII erin slaagde een van Julius Caesars adjudanten, Marcus Antonius, aan zich te binden. Dat gaf haar invloed op het Romeinse beleid, maar betekende ook dat ze werd meegesleept in het conflict tussen haar man en Octavianus, de latere keizer Augustus. De burgeroorlog werd gewonnen door de laatste, die, zoals gezegd, het keizerrijk stichtte.

In talloze kunstwerken – schilderijen, beeldhouwwerken, opera, film – is te zien hoe Cleopatra, toen haar duidelijk werd dat Marcus Antonius haar niet kon beschermen, tegelijk met twee slaven zelfmoord pleegde. De koningin liet een gifslang in een mand vijgen haar vertrekken binnensmokkelen en liet zich bijten door het dier. Dit verhaal is gebaseerd op een opmerking van Ploutarchos, die ruim een eeuw na de gebeurtenissen leefde: "Men zegt dat de adder in een mand met vijgen werd binnengebracht, verborgen onder de bladeren. Zo zou Cleopatra het bevolen hebben, omdat het dier haar dan ongemerkt kon bijten. Maar toen ze enkele vijgen wegnam en hem zag, zou ze gezegd hebben: ‘Kijk, daar is hij’, waarna ze haar arm ontblootte en voor de beet uitstak".

Zo geformuleerd kan deze theatrale scène niet waar zijn. Adderbeten zijn immers niet dodelijk, en bovendien komen deze slangen in Egypte niet voor. Er is wel geopperd dat het in feite zou gaan om een cobra, maar hoe dit dier, dat maar één keer kan bijten en vervolgens een paar uur nodig heeft om gif te produceren voor een volgende dodelijke beet, in korte tijd drie vrouwen kan hebben gedood, is een raadsel. En voor drie cobra’s is een vijgenmand bovendien te klein. Een oplossing dient zich niet zo snel aan, maar het is niet ondenkbaar dat Cleopatra door een Romeinse soldaat uit de weg is geruimd, louter om te verhinderen dat Octavianus een vrouw aan zijn zegekar zou moeten binden, wat alles behalve eervol zou zijn.

De weg van Bavay naar Keulen heette Via Belgica. De romanisering van de Lage Landen hield ook in dat er wegen werden aangelegd. De Romeinen betoonden zich daarin nogal traditioneel. De belangrijkste weg was althans al eeuwenoud toen ze hem in gebruik namen. Al in de Bronstijd reisden mensen vanuit het huidige Amiens naar Bavay, Tongeren en Keulen. Die steden waren er toen vanzelfsprekend nog niet, maar het bestaan van een weg kan worden afgeleid uit het feit dat er grafheuvels uit de Brons- en IJzertijd liggen, parallel aan het tracé van de Romeinse straat. Caesar rukte hierover in 57 v. Chr. op tegen de Nerviërs, het Veertiende Legioen Gemina gebruikte de weg in 70 n. Chr. om een grote opstand neer te slaan, en duizenden kooplieden benutten de straat om graan te brengen naar de Rijnlegers. Dit was de hoofdverkeersader van de Romeinse provincie Gallia Belgica, van letterlijk vitaal belang voor de duizenden legionairs die het imperium beschermden tegen aanvallen uit het Overrijnse.

Sinds mensenheugenis wordt de route in Noord-Frankrijk en Wallonië aangeduid als Chaussée Brunehaut (naar een Frankische koningin die de straat in de Vroege Middeleeuwen zou hebben laten repareren) en in Duitsland spreekt men wel van de Agrippa-Straße, naar de Romeinse generaal die vermoedelijk bevel heeft gegeven de weg te plaveien. In Nederland en Vlaanderen kennen we geen naam die werkelijk ingeburgerd is geraakt. Een in 1987 gehouden tentoonstelling heette gewoon ‘Langs de weg’.

De laatste jaren duikt steeds vaker de naam Via Belgica op. Het is Latijn en ook wie niets van de Oudheid weet begrijpt wel dat het gaat om een straat uit de Romeinse tijd. Het is alleen jammer dat geen Romein die naam zou hebben begrepen. Wegen werden meestal vernoemd naar de mannen die ze aanlegden: de Via Appia door Appius Claudius Caecus, de Via Domitia door Gnaeus Domitius Ahenobarbus, de Strata Diocletiana door keizer Diocletianus. Andere straatnamen gaven aan waarheen een weg liep: de Via Tiburtina verbond Rome met Tibur en de Via Portuensis leidde naar de haven (portus). Een Via Belgica zou dus naar het noorden van Gallië hebben geleid.

www.radio1.be/programmas/mezzo/50-misverstanden-over-oudheid